одамӣ нашъат гирифтаанд ва бо ақли ӯ мутобиқат надоранд, хушбиниҳо ва бадбиниҳоеро дар зеҳни ӯ падид меоваранд ки ақли ӯро аз воқеъбинӣ боз медоранд; Чароки ақли ӯ, дар ҳисори ҳуббу буғзиҳои ӯ, қодир ба шинохти хуб ва бад нест ва маҷбур ба хуб шумурдани маҳбубҳо ва бад шумурдани мабғузҳои ӯст; То ҷойе ки гуфтаанд: «حُبُّ الشَّيءِ یُعْمِي وَ یُصِمُّ»; «Дӯст доштани як чиз, кӯр ва кар мекунад»; Ба ин маъон ки дӯст доштани як чиз пеш аз шинохти он, бар шинохти он асар мегузорад ва боъис мешавад ки бадии он, шинохта нашавад; Ҳамчунонки дӯст надоштани як чиз пеш аз шинохти он, бар шинохти он асар мегузорад ва боъис мешавад ки хубии он, шинохта нашавад. Аз ин рӯ, дӯст доштан ё надоштани як чиз, пеш аз шинохти он маъқул нест ва пас аз шинохти он маъқул аст; Чароки дӯст доштани як чиз, мубтанӣ бар хубии он ва дӯст надоштани як чиз, мубтанӣ бар бадии он аст ва хубӣ ва бадӣ, воқеъиётӣ берун аз нафси одамӣ ҳастанд ки аз эҳсосоти дарунии ӯ табаъият намекунанд. Ба илова, эҳсосоти дарунии ӯ, натанҳо бо воқеъият мулозимае надоранд, балки ба теъдоди одамиён мутаъаддиданд ва ин чизе ҷуз тазод падид намеоварад ки маншаъи нобудӣ аст; Чунонки Худованд фармудааст: ﴿وَلَوِ اتَّبَعَ الْحَقُّ أَهْوَاءَهُمْ لَفَسَدَتِ السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ وَمَنْ فِيهِنَّ ۚ﴾[1]; «Ва агар ҳақ аз аҳвоъи онҳо табаъият мекард, осмонҳо ва замин ва ҳар ки дар он аст, нобуд мешуд»! Аз ин рӯ, писандҳо ва нописандҳои одамӣ, бояд тобеъи шинохти ӯ бошанд, на инки шинохти ӯ, тобеъи писандҳо ва нописандҳои ӯ бошад; Бо тавҷҷуҳ ба инки ҳаргоҳ шинохти ӯ, тобеъи писандҳо ва нописандҳои ӯ бошад, мумкин аст ҳаққеро написандад, пас ботил шуморад; Чунонки Худованд фармудааст: ﴿أَفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لَا تَهْوَىٰ أَنْفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقًا كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقًا تَقْتُلُونَ﴾[2]; «Оё ҳаргоҳ фиристодае барои шумо чизе овард ки нафсҳотон намеписандад, бузургӣ ҷустед; Пас бархеро такзиб кардед ва бархеро куштед?!» Ва фармудааст: ﴿لَقَدْ جِئْنَاكُمْ بِالْحَقِّ وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَكُمْ لِلْحَقِّ كَارِهُونَ﴾[3]; «Ба дурустӣ ки барои шумо ҳаққро овардаем, вале бештари шумо ҳаққро хуш намедоред»! Бал гоҳ кароҳати одамӣ аз ҳақ, чунон шиддат меёбад ки тарҷеҳ медиҳанд бимирад,