كَفَرُوا فِي قُلُوبِهِمُ الْحَمِيَّةَ حَمِيَّةَ الْجَاهِلِيَّةِ﴾[1]; «Боре касоне ки кофир шуданд, дар дилҳои худ ҷонибдорӣ, ҷонибдории ҷоҳилона қарор доданд»; Монанди аъроби пеш аз Ислом ки қабилаи худро меъёри ҳақ медонистанд ва аз он, ҳатто агар золим буд, ҳимоят мекарданд ва пас аз Ислом низ, бар пояи ҳамин рӯҳия, рақобатҳои сиёсии номаймунеро бо банӣ Ҳошим пай гирифтанд ки ба бурузи ихтилоф пас аз даргузашти Паёмбар ва ҳаводиси хунин дар қарҳои нахустини Исломӣ, мунҷар шуд ва имрӯз низ бо шаклӣ мутафовит, боқӣ аст.

[Маншаъ ва табаъоти таъассуб]

Ин мҳсус ва муҷараб аст ки таъассуб барои як чиз, одамеро ба ҳимояти кӯр кӯрона аз он ва муқобила бо мухолифонаш аз тариқи ҷадал, кизб ва зулм вомедорад; Дар ҳоле ки ҷадал, кизб ва зулм, ҳар чанд мухолифонашро хомӯш намояд, ақлро қонеъ намесозад ва ҳеҷ арзише дар назди он надорад; Чунонки Худованд дар бораи аҳли он фармудааст: ﴿يُجَادِلُونَكَ فِي الْحَقِّ بَعْدَمَا تَبَيَّنَ كَأَنَّمَا يُسَاقُونَ إِلَى الْمَوْتِ وَهُمْ يَنْظُرُونَ﴾[2]; «Бо ту дар бораи ҳақ пас аз рӯшан шуданаш ҷидол мекунанд, чунонки гӯйи ба сӯӣ марг кашонида мешаванд, дар ҳоле ки тамошо мекунанд» Ва фармудааст: ﴿فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَىٰ عَلَى اللَّهِ كَذِبًا لِيُضِلَّ النَّاسَ بِغَيْرِ عِلْمٍ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ﴾[3]; «Пас чи касе ситамкортар аз касе аст ки бар Худо дурӯғ мебандад то мардумро бо ғайри илм гумроҳ кунад?! Ҳароина Худованд қавми ситамкоронро ҳидоят намекунад»!

Ба назар мерасад ки таъассуб, таркибе аз ҷаҳл ва аҳвоъи нафсонӣ аст; Чароки мутаъассиб аз як сӯ, ба қавм ё мазҳаб ё гурӯҳи худ ҷоҳил аст, ба ин маъно ки бадиҳои онро намешиносад ва аз сӯӣ дигар, ба он таъаллуқи хотир дорад, то ҳадде ки мойил ба шинохти бадиҳои он нест, балки бо ҷазмиятӣ бепоя, бадиҳои онро муҳтамал намедонад. Аз ин рӯ, ҳангоме ки бадиҳои он ба ӯ шиносонида мешавад, озурда мегардад ва вокунишӣ эҳсосӣ нишон медиҳад. Шакке нест ки ин ҳолат, монеъ аз шинохти ҳақ